Crisisteam: om escalatie te voorkomen

Bij een crisissituatie met een cliënt kunnen instellingen voor gehandicaptenzorg een beroep doen op een crisisteam. Deze teams geven advies en ondersteuning, ieder op hun eigen wijze. Een dag uit de praktijk van het Crisis Consultatie- en Interventieteam (CCI) van Amerpoort en het regioteam CIT KIJZ (Crisis Interventieteam Kennemerland, IJmond en Zaanstreek) in Noord-Holland.

zon schijnt door de bomen
Beeld: ©Ministerie VWS

Instellingen voor gehandicaptenzorg hebben jaarlijks honderden ‘crises’ met bewoners of cliënten. Soms zijn deze zo ernstig dat een cliënt moet worden overgeplaatst naar een tijdelijke crisisopvang. Om een crisisopname te voorkomen en te zorgen dat mensen met een beperking de juiste zorg krijgen, zijn er crisisteams. 

De gehandicaptensector kent verschillende soorten crisisteams. Soms werken ze binnen een instelling of in een regio. En er is het CCE (Centrum voor Consultatie en Expertise), dat landelijk instellingen adviseert bij complexe casussen. Vanuit het programma Volwaardig leven heeft het ministerie van VWS als doel om meer regionale crisisteams op te richten.

Tussenstation

Het regionale Crisis Interventie Team (CIT) in Noord-Holland begon anderhalf jaar geleden als pilot. Prinsenstichting, Hartekamp Groep, Dijk en Duin/Parnassia en GGZ inGeest werken hierin samen. Reden was een stijging van het aantal meldingen voor de crisisopvang in de hele regio, zegt Anouk Vroomen,  gedragsdeskundige en lid van het CIT.

‘Een opname in de crisisopvang kan even rust geven, maar lost niet alles op’

‘Het CIT is een tussenstation dat hopelijk escalatie voorkomt. Plaatsing in de crisisopvang is, behalve duur, ook erg belastend. Het gaat hier om mensen met een verstandelijke beperking en een psychiatrische problematiek. Plotseling naar een heel nieuwe omgeving gaan is voor hen traumatisch.’ Daarnaast signaleerde het zorgkantoor dat een vaste groep steeds terugkeerde naar de crisisopvang. ‘Een opname geeft even rust, maar lost uiteindelijk niet alles op.’

Instellingen voor de verstandelijk gehandicaptenzorg in Kennemerland, IJmond en Zaanstreek/Waterland kunnen via het zorgkantoor een beroep doen op het CIT KIJZ. Binnen 48 uur na de melding is er contact opgenomen vanuit het CIT met de instelling en wordt er op korte termijn een intakegesprek gepland.

Passende plek

De crisisteams geven advies en begeleiding. Dat kan betekenen dat een cliënt een andere plek krijgt met meer passende zorg. Maar vaker zien de teams dat er iets misgaat door de werkwijze van de instelling, de inrichting van de zorg, een tekort aan personeel of een gebrek aan expertise.

Jaime Kortekaas, casemanager en lid van het CIT KIJZ: ‘Een cliënt met agressief, onhandelbaar of depressief gedrag geeft vaak een signaal dat er iets in de bejegening misgaat of dat de zorg niet passend is. Soms is het probleem en de oplossing zo duidelijk dat we maar één keer terugkomen, maar er is ook een instelling waar we in een jaar tijd zeven keer zijn geweest voor gesprekken met het zorgteam.’

Soms is het probleem na één bezoek opgelost, soms komt het crisisteam zeven keer terug

‘Tussen wal en schip’

Deze middag neemt het CIT KIJZ, zoals elke twee weken, de meldingen en lopende casussen door. ‘Dossier 63’ is het verhaal van een thuiswonende jongen met gedragsproblematiek en autisme. Hij vertoont steeds vaker agressief gedrag. De ouders lopen ‘op hun laatste benen’, zegt regio-manager Miranda Kaandorp. Deze jongen past niet in de gehandicaptenzorg, maar de instelling voor geestelijke gezondheidszorg (GGZ) wil hem niet hebben omdat hij niet de juiste indicatie heeft. Kortekaas kan een zucht nauwelijks onderdrukken. ‘Tussen wal en schip.’

Video

‘We nemen als crisisteam een casus niet ‘over’, benadrukt gedragsdeskundige Charlotte Dirks. ‘We zijn er om de medewerkers te ondersteunen zodat zij verder kunnen met deze cliënt. Soms observeren we een dag of we maken een video om de interactie tussen personeel en cliënt te bestuderen. Dat werkt erg goed. We zien vaak dat allerlei partijen naast elkaar werken om goede zorg te bieden - huisarts, dagbesteding, instelling voor gehandicaptenzorg. Maar niemand heeft de regie.’

Ongeveer 35 casussen heeft het CIT KIJZ nu behandeld. De eerste resultaten zijn positief: bij zeventig procent is waarschijnlijk een crisis-opname voorkomen.

Gedragsproblemen

Naast regioteams zijn er crisisteams die voor één instelling werken, zoals het Crisis Consultatie- en Interventieteam (CCI) van Amerpoort, in het midden van het land.   

Het CCI biedt advies en ondersteuning aan het personeel dat werkt met matig of licht verstandelijk gehandicapten en veel bijkomende problemen, vertelt gedragsdeskundige Marny Aretz van Amerpoort. ‘Denk aan gedragsproblemen, verslavingen, trauma’s en psychiatrische problematiek.’

Frustratie

Amerpoort heeft een paar honderd locaties, zowel op afgelegen terreinen met veel groen als middenin stadswijken. Dit geeft mensen met een beperking een kans om zoals iedereen mee te doen in de samenleving, maar het draagt ook bij aan veel problemen, zegt Aretz.

‘Mensen met een beperking hebben steeds vaker een baan, maar verdienen niet hetzelfde als mensen zonder beperking. Dat is voor velen van hen een bron van frustratie. Ze willen ook een relatie en een gezin, op zichzelf wonen in een huis, met een mooie auto voor de deur. Maar in gesprekken op straat merken ze dat ze niet voor vol worden aangezien. Ook omdat ze kwetsbaar en beïnvloedbaar zijn, belanden ze in de criminaliteit, gaan drugs gebruiken.’

‘Het is essentieel dat een zorgteam zich gezien en gehoord voelt’

Zitting

Als het CCI wordt ingeschakeld volgt eerst een korte telefonische intake met een van de twee managers of gedragsdeskundigen van het CCI.  Bij een acute crisis komt het team binnen twee werkdagen bij elkaar. Afhankelijk van het probleem wordt extra inbreng gevraagd van een begeleider of andere deskundige.

De casus wordt op een zitting besproken met het personeel erbij dat de melding deed, om tot een ‘gedragen advies’ te komen, zegt Aretz. ‘Zo’n zitting is belangrijk. ‘Het is essentieel dat het zorgteam zich gezien en gehoord voelt. Verzorgers zitten soms al maanden met de handen in het haar voordat ze ons inschakelen.’

Spanning

Dat geldt zeker voor de kwestie die bij deze zitting wordt besproken, die van de 25-jarige Arnold. Hij heeft een autistische stoornis en gedragsproblemen, die de laatste maanden zijn geëscaleerd, omdat hij een paar vrouwen in de buurt heeft betast. Eén van hen deed aangifte. De begeleiders houden hem sindsdien in de gaten, maar dat zorgt voor spanning bij Arnold, die gewend was aan zijn vrijheid.

‘Hij houdt zich niet meer aan de afspraken en reageert steeds agressiever naar ons en andere bewoners’, vertelt een van de verzorgers. De incidenten zorgen voor spanningen met omwonenden. Het beste is als Arnold wordt overgeplaatst. Maar er is nergens een plek met passende zorg en toezicht.

Het CCI adviseert naast een intern zoekplan een extern zoekplan op te zetten met de hulp van Zorgbemiddeling.  Ook zullen de behandelmogelijkheden voor Arnold verder worden onderzocht.

Consultatie en expertise

Naast de crisisteams die regionaal of voor een zorggroep werken is er het CCE (Centrum voor Consultatie en Expertise). CCE werktvanuit regio’s maar biedt een landelijke dekking. Zorgprofessionals, maar ook naasten van iemand met een beperking kunnen bij het CCE terecht voor advies.  Programmaleider GZ Jeroen Housmans van het CCE: ‘Het gaat hierbij over vastgelopen situaties, maar meestal niet over heel acute crises waarbij de crisisopvang in het zicht komt. ’

Ook het CCE kijkt vervolgens naar het ‘hele systeem’ rond een cliënt en adviseert over een vervolg. Landelijk heeft het centrum honderden deskundigen die mee kunnen denken over oplossingen. Housmans: ‘Alles is erop gericht om het bestaande systeem te ondersteunen.’

Naast een adviserende functie doet het CCE ook aan onderzoek en kennis verspreiden over complexe casussen en probleemgedrag, door publicatie van boeken, websites en korte films. Ook scholing biedt het CCE, zoals een leergang voor gedragsdeskundigen en verschillende cursussen.

‘Dan ontstaat er een vicieuze cirkel en ineens zegt iedereen: zo gaat het niet langer’

Crisisteams en het CCE vullen elkaar mooi aan in het bieden van ondersteuning, zegt Housmans. ‘Het helpt vaak al dat een externe deskundige, bijvoorbeeld van het CCE, ‘een frisse blik’ werpt op een vastgelopen situatie. Zo’n complexe situatie wordt vaak geleidelijk erger. Dan ontstaat er een vicieuze cirkel en ineens zegt iedereen: zo gaat het niet langer.’

Het CCE wijst naasten en zorgprofessionals er graag op dat het goed is om zo vroeg mogelijk advies te vragen, liefst ver voordat een situatie helemaal vastloopt. ‘Hoe eerder we een problematische situatie kunnen beoordelen, hoe beter.’

Begeleiders aan het woord

Desiree Kooyman:
Mijn naam is Desiree Kooyman.

Nikki Schimmel:
Mijn naam is Nikki Schimmel.

Desiree Kooyman:
En wij zijn allebei werkzaam als coördinerend begeleider op locatie
Hardenbroek van Amerpoort.
Locatie Hardenbroek is een woonvoorziening voor cliënten met een matige
en licht verstandelijke beperking met een bijkomende problematiek.
Hier bieden we 24-uurs begeleiding aan cliënten van 20 tot ongeveer 70 jaar.

Nikki Schimmel:
En beiden zitten wij in de pool van het consultatie en crisis interventieteam.
Dit is een multidisciplinair team dat ingeschakeld kan worden door teams of gedragdeskundigen
van dagbestedingslocaties of woonlocaties van Amerpoort.
Waarbij de consultatie zich richt op teams die vast zijn gelopen of dreigen vast te lopen in
de cliëntzorg en de crisis zich richt op crisissituaties.

Desiree Kooyman:
Op teamniveau ondersteunt het CCI door teams te ondersteunen als zij een crisis of consultatievraag hebben.
Bij die vraag denken wij mee met de teams.
Het is heel erg fijn omdat teams gewoon...
Wijzelf als poolmedewerkers zijn ook gewend om in zulk soort situaties terecht te komen.
Dan is het gewoon heel fijn als iemand met je mee wilt denken en je gewoon even bijstaat als je het niet meer weet.
En uiteraard doen we het natuurlijk gewoon voor de cliënten.
In de CCI-besprekingen kijken we heel erg naar de cliënt en wat de behoefte van de cliënt nou eigenlijk is.
En dan proberen we de begeleiding daar zoveel mogelijk op aan te passen.

Nikki Schimmel:
Persoonlijk ben ik bij het CCI gegaan omdat ik het een mooie uitdaging en ook een leuk uitstapje vond.
Om eens te kijken in de keuken van een andere locatie en daarvandaan dingen mee te nemen naar mijn eigen cliëntzorg
of voor de locatie Hardenbroek.
En omdat ik het ook een mooie uitdaging vond om mee te denken in crisissituatie- of consultatievragen.
En inderdaad, wat Desiree net zei, om andere collega's te helpen en ondersteunen wanneer zij even vastlopen
omdat dat ons ook regelmatig overkomt.

Logo Ministerie van Volksgezondheid, Welzijn en Sport:
Beeldtekst: Lees het hele verhaal op www.volwaardig-leven.nl

Meer lezen?

Lees meer over de speciale Crisis Interventie Teams op de website van Zorgverzekeraars Nederland.