Begeleiding à la Carte: Op Kamers als tussenstap naar zelfstandigheid

Wanneer je voor het eerst op jezelf gaat wonen, is dat erg spannend. Zeker als de samenleving ingewikkeld voor je is. Daarom startte zorgaanbieder ORO in januari 2019 het initiatief Op Kamers: een geschakelde woning voor 12 jongvolwassenen met een licht verstandelijke beperking. Op deze plek ontdekken zij met begeleiding welke manier van wonen het beste bij hen past.

Elke op kamers
Elke op kamers
In een aantal terugblikartikelen lichten we verschillende projecten uit die de afgelopen jaren binnen het programma Volwaardig Leven gestart zijn. Zo deed ORO met Op Kamers mee aan Begeleiding à la Carte. Aan het woord zijn de mensen voor wie het project echt een verschil heeft gemaakt, en die er nauw bij betrokken zijn geweest. Mensen met een beperking, hun naasten en begeleiders en beleidsmakers.

Elke van Wijk (24) was een van de eerste bewoners. ‘Dat was in het begin wel spannend’, vertelt ze. Terwijl Elke al veel zelf kon. Toen ze nog bij haar moeder woonde, kookte ze regelmatig en deed ze zelf boodschappen. Toch was de stap naar een eigen plek nog net iets te groot. Wat Elke nodig had, was leren om dingen voor zichzelf te doen. ‘Nee te leren zeggen tegen mensen. Vaak deed ik dingen voor anderen, want dan was diegene blij. Maar ikzelf niet.’

Een stukje oefening

Het verhaal van Elke staat niet op zichzelf. ‘Veel jongeren die cliënt zijn bij ORO willen zelfstandig wonen, maar zijn daar nog niet klaar voor’, vertelt Lotte. Zij is projectleider bij Begeleiding à la Carte en Maatje bij Op Kamers. ‘Wat deze jongeren nodig hebben, vinden zij niet bij een normale woongroep of logeerhuis.’

Daar zat lange tijd niets tussenin. ‘Die begeleiding naar zelfstandigheid miste ook bij ORO’, vertelt Lotte. Vanuit die behoefte zijn we Op Kamers gestart. Op Kamers geeft onze jongeren het stukje oefening dat zij nodig hebben om uiteindelijk zelfstandig te kunnen wonen, op een manier die bij hen past. Door te experimenteren, en zo te ontdekken wat voor hen werkt en wat zij willen. Zodat ze daarna kunnen gaan wonen op een plek die aansluit bij hun behoeften.’

Ook Elke kreeg de nodige ondersteuning. Zo hielpen Lotte en andere Maatjes Elke om te oefenen met grenzen stellen. Vooral door regelmatig in gesprek te gaan met Elke als ze ergens vastliep. ‘Dan stelden we veel vragen, om de voor- en nadelen scherp te krijgen’, vult Lotte aan. En vooral de vraag bij haar neer te leggen: wat wil je eigenlijk zelf? ‘En als Elke iets anders wilde, lukte het dan om nee te zeggen?’

‘We nemen ze niet bij de hand maar staan naast ze’

Zelf ontdekken

‘Wij nemen ze niet bij de hand, zoals een begeleider vaak doet,’ vervolgt Lotte. Wij staan naast ze en vragen wat ze nu gaan doen. Dat moeten ze zelf gaan ontdekken.’ Daar hoort het leren van vaardigheden bij, zoals wassen en schoonmaken. En veel gesprekken voeren. ‘Over hoe je met anderen omgaat, wie je zelf bent en hoe je voor jezelf opkomt. Daarbij is het fijn dat we naast ze kunnen staan en met ze kletsen als vriend of vriendin.’

Op de achtergrond

En wat heeft Elke aan Lotte gehad? Daar moet Elke even over nadenken. ‘Eigenlijk was het vooral gezellig wanneer Lotte er was,’ lacht Elke. ‘Ze zei ook een keer tegen mij dat het leuk was dat ik er werkte, maar dat ik eigenlijk niet zoveel deed’ vult Lotte aan. ‘Dat is de kracht van de Maatjes. We blijven op de achtergrond, zodat de bewoners zichzelf ontwikkelen.’

Expertise inbrengen

Als deelnemer aan Begeleiding à la Carte kregen alle projectleiders regelmatig ondersteuning van coaches. Als externen keken zij mee en brachten hun eigen expertise in. ‘De coaches maakten voor de projectleiders inzichtelijk welke stappen ze al hadden gezet,’ vertelt Anouk Segond Von Banchet. Zij draagt bij het ministerie van Volksgezondheid, Welzijn en Sport (VWS) zorg voor de afronding van het vernieuwingstraject. ‘Daarnaast wezen zij ook op de stappen die je als projectleider nog kon zetten. Dat gaf de projectleiders zelfvertrouwen.’

De volgende stap

Inmiddels woont Elke op zichzelf. ‘Ze raakte zo gewend aan de vragen die we haar stelden, dat ze zichzelf die vragen ging stellen,’ vertelt Lotte. Ze was toe aan de volgende stap. Sinds 1 april van dit jaar heeft ze een eigen appartement, en dat bevalt goed. ‘Supergoed zelfs’, zegt Elke trots. Ook dankzij Op Kamers. ‘Je hebt ons niet meer nodig,’ lacht Lotte.

‘Zoveel mogelijk zelfstandig zijn, met zorg op de momenten zoals zij dat willen’

Bijna alle andere bewoners van het eerste uur hebben de stap naar zelfstandigheid inmiddels gemaakt. Of het nu gaat om een eigen appartement, of het delen van een woning met huisgenoten. Dat is voor iedereen anders. ‘Het leven zoals jij en ik het kennen, is ook voor hen gelukt,’ zegt Anouk. ‘Dat gun ik iedereen. Wanneer je die behoefte hebt, dat het ook voor jou mogelijk is om zoveel mogelijk zelfstandig te zijn. Met zorg op de momenten die jij wilt en nodig hebt.’

Al zullen sommige onderdelen nog doorgaan, het programma Volwaardig leven stopt eind dit jaar. En daarmee stopt ook Begeleiding à la Carte. Anouk is trots op de energie die de zorgaanbieders met elkaar hebben gegenereerd. En op de onderlinge verbinding die is ontstaan. ‘Organisaties hebben elkaar nog beter gevonden.’ Tegelijkertijd is er nog veel te winnen. ‘Ik gun het hen dat ze elkaar blijven vinden, en het gesprek met elkaar blijven aangaan. En daarbij niet in regels of formats denken, maar in mogelijkheden.’

Begeleiding á la Carte: de resultaten
35 aanbieders van gehandicaptenzorg deden mee aan Begeleiding à la Carte. Een traject vanuit het programma Volwaardig Leven waarbij VWS samen met medewerkers, mensen met een beperking en hun naasten vernieuwende voorbeelden en ideeën verzamelden en deelden over persoonsgerichte zorg. ‘De sector is erg bescheiden,’ vertelt Anouk. ‘Zorgmedewerkers vinden het vaak vanzelfsprekend dat ze persoonsgerichte zorg leveren. Hoe doen ze het werk nu echt anders dan voorheen en wat maakt dat het ze zo goed af gaat? Dat is voor hen soms nog lastig te duiden en in precieze woorden of cijfers uit te drukken. Terwijl zij af en toe best wat meer mogen schitteren.’

Meer weten over de resultaten van vernieuwingstraject Begeleiding à la Carte? Binnenkort verschijnt de eindrapportage op de website. Je kunt ook een van de workshops volgen tijdens het eindcongres Volwaardig Leven op 29 november. Tijdens de workshops wordt dieper ingegaan op de geleerde lessen van dit traject. Ga voor meer informatie over het congres naar de website van Kennisplein gehandicaptensector. Daar kun je jezelf ook aanmelden.